Gryt, je bent verlieskundige. Wat houdt dat precies in?
“Ik richt me op ‘verlies in brede zin’. Van verlies is bijvoorbeeld sprake als een dierbare wegvalt, lichaamsfuncties uitvallen of een relatie eindigt. Verlies speelt ook een grote rol bij ongewenste kinderloosheid. In de fertiliteitszorg draait het om de kinderwens, een diep verlangen dat gepaard gaat met een bepaald toekomstbeeld. Paren hebben een beeld van zichzelf als ‘gezin’ met een of meerdere kinderen. Dat beeld speelt een belangrijke rol in de wijze waarop zij zingeven aan hun relatie en leven. Als een zwangerschap uitblijft of moeizaam verloopt, raakt dat mensen op een existentieel niveau. Het heeft veel impact en vraagt, zeker als de kinderwens niet in vervulling is gegaan, aandacht. Ik ga met ze in gesprek over hoe ze met dit verlies kunnen omgaan. Een paar moet samen een zinvol toekomstbeeld gaan scheppen waarin kinderen niet vanzelfsprekend aanwezig zijn.
Hoe ben je in de fertiliteitszorg terecht gekomen?
“Voordat ik mijn praktijk startte, werkte ik bij het Fiom in Leeuwarden. Het Fiom* had een samenwerkingsverband met het ziekenhuis in Leeuwarden (MCL). Er werden thema-avonden en spreekuren georganiseerd. Koppels die een IVF-/ISCI-behandeling startten kregen standaard een intakegesprek. Toen het ministerie van VWS het aandachtsgebied kinderloosheid wegbezuinigde, verloor ik mijn baan. Dat was vijf jaar geleden. Gelukkig vroeg het ziekenhuis daarna of ik dit spreekuur wilde voortzetten vanuit mijn eigen praktijk. Zo komt het dat ik eens in de veertien dagen een gesprek heb met mensen die een fertiliteitstraject starten en ik cliënten die behoefte hebben aan meer ondersteuning intensiever begeleid. Daarnaast houd ik regelmatig spreekuur in Nij Barrahûs, een fertiliteitskliniek in Wolvega.”
Wat bespreek je tijdens zo’n eerste gesprek?
“Het eerste gesprek heeft met name een preventieve insteek. Ik ga vooral in op wat het betekent om een fertiliteitstraject te doorlopen en hoe er het best op cruciale momenten in het traject geanticipeerd kan worden. De teleurstellingen op zulke momenten worden vaak onderschat. Dat begint bij inzicht verkrijgen in hoe diep de kinderwens in het leven van het stel is verankerd, en de patiëntpositie waarin ze zich bevinden. Het gaat vaak om gezonde mensen die nog nooit intensief met een ziekenhuisbehandeling te maken hebben gehad. We bespreken zaken als: afstemming met de werkgever, de impact op de onderlinge relatie en het beantwoorden van ‘lastige’ vragen van familie, vrienden en collega’s. De ervaring leert dat veel koppels dergelijke zaken lastig vinden. Ik help hen daarbij door het enorme belang van open communicatie, naar elkaar en naar de omgeving, te benadrukken.”
Welke problemen ondervinden koppels verder zoal?
“Als de kinderwens nog niet in vervulling is gegaan, is de teleurstelling soms vele malen groter dan wat koppels vooraf kunnen bedenken. Ze kunnen bijvoorbeeld grote moeite hebben met reacties uit de omgeving, ook de goedbedoelde. Neem bijvoorbeeld het ‘je moet het loslaten’-commentaar. Daarin wordt het verdriet als een slechte zaak beoordeeld, terwijl het er mag zijn. Deze erkenning geef ik hen dan ook. En dan heb je natuurlijk alle confronterende baby-foto’s op Facebook of de gelukkige nieuwbakken ouders die stellen tegenkomen. Ook verlies van eigenwaarde komt veel voor. Na herhaaldelijke teleurstelling ontstaat bij de vrouw soms een gevoel dat haar lijf haar in de steek heeft gelaten, wat zorgt voor onzekerheid. Voor een man kan een soortgelijk verlies van eigenwaarde spelen als hij onvruchtbaar blijkt te zijn. Stuk voor stuk zaken die ik met ze bespreek.”
Ik kan me voorstellen dat het uitblijven van een succesvolle zwangerschap ook een wissel kan trekken op de relatie van het koppel?
“Relationele problemen komen inderdaad vaak voor. Partners leren elkaar in zo’n traject op een andere manier kennen. Verwachtingen worden niet altijd gedeeld en men weet niet altijd hoe de ander het best gesteund kan worden. Soms heeft de vrouw het idee dat haar man onvoldoende investeert als hij biertjes blijft drinken of blijft roken, terwijl zij dat laat. Een vrouw wil vaak dat haar man precies begrijpt wat zij doormaakt. Dat kan natuurlijk niet, want hij beleeft het traject anders. De manvrouwverschillen spelen daarbij een rol. Ik probeer de partners zover te brengen dat ze hun beleving en verwachtingen naar elkaar bespreekbaar maken, waardoor ze zich kunnen verplaatsen in elkaars positie.”
En de man?
“Ik zie wel dat de vrouw tijdens de behandeling de meeste aandacht krijgt, omdat zij de behandeling ondergaat. Daar kunnen mannen op hun beurt dan weer last van hebben. Ze voelen zich soms hulpeloos aan de zijlijn staan. Ik zie het dan ook regelmatig gebeuren dat mannen extra hun best willen doen voor hun vrouw, maar niet altijd de beste manier weten te vinden. Ik probeer de vrouw dan inzicht te geven op welke wijze hij haar steunt, zodat ze ziet wat hij doet, hem kan waarderen en de handvatten kan aanreiken voor het bieden van de vorm van steun waar zij behoefte aan heeft.”
Hebben mensen vaak verkeerde verwachtingen?
“Jazeker. Vaak wordt uitgegaan van ‘maakbaarheid’. Mensen lezen succesverhalen en verwachten dat het bij hen ook van een leien dakje zal gaan. Een succesvolle behandeling is echter nooit een zekerheid. Het is dan ook belangrijk dat ze realistisch zijn over de slagingskans voordat ze aan het traject beginnen. Ook is het belangrijk dat ze vooraf hun grenzen bespreken. Het gevaar is namelijk dat je in zo’n traject ‘doorslaat’, omdat je er te veel focus op legt. Zo komt het bijvoorbeeld voor dat mensen iets lezen over bijvoorbeeld bepaalde voedingsstoffen die goed zijn voor de fertiliteit en daar vervolgens hun dagelijks leven volledig naar inrichten. Het gevaar is dan dat ze dan stoppen met het normale leven en alles draait om het verlangen naar een zwangerschap. Mijn advies: volg een tweesporenproces dat is gericht op zowel de behandeling als het gewone leven. Die balans is essentieel, anders kan het een heel zwaar traject worden.”
Is dat niet duur voor stellen, zo’n gesprek met jou?
“Stellen die in het MCL een medisch traject doorlopen, krijgen een aantal gesprekken vergoed. Gelukkig vergoeden ook de meeste zorgverzekeraars middels aanvullende verzekeringen een deel van de kosten. Maar, persoonlijk vind ik het een gemis dat niet alle gesprekken standaard vergoed worden, want goede psychische zorg is essentieel in dergelijke trajecten.”
Vergoeding van psychische zorg is dus een verbeterpunt. Zijn er nog andere zaken die wat u betreft beter geregeld kunnen worden?
“Over het algemeen gaat het de goede kant op. Voorheen was het nog zo dat stellen die een fertiliteitstraject doorliepen bij dezelfde poli werden geholpen als de stellen die een kind verwachtten. Dat is natuurlijk erg confronterend in de wachtkamer. Gelukkig zie je nu steeds vaker dat er aparte poliklinieken zijn voor fertiliteitsproblematieken. Daarnaast is betrokkenheid van artsen en andere zorgverleners belangrijk. Empathisch vermogen is essentieel om de patiënt en diens verwachtingen en behoeftes te leren kennen, maar ook om signalen op te vangen over het psychisch welzijn.” Zelfs bij de beste fertiliteitszorg is een succesvolle zwangerschap niet gegarandeerd. Volgens verlieskundige Gryt Helfferich stoelt de kinderwens op zo’n diepgelegen existentiële wens, dat het onvervuld blijven ervan de psychische gezondheid kan schaden. Het kunnen aanbieden van psychische zorg voor koppels in een fertiliteitstraject is in haar ogen dan ook noodzakelijk. *FIOM is een organisatie die zich in het verleden bezighield met onder andere hulp rond de thema’s ongewenste kinderloosheid en zwangerschapsverlies. Tegenwoordig richt FIOM zich, door een gewijzigde opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport op ongewenste zwangerschappen en afstammingsvragen.
Vind je het leuk wat je ziet? Deel met een vriend.