Draag je mobiel niet in je broekzak, stap over op wijd ondergoed en pas je dieet aan. Mannen die zich afvragen hoe ze hun vruchtbaarheid kunnen optimaliseren hebben dit op internet vast eens voorbij zien komen. Maar hoeveel van deze adviezen kunnen we als arts naar onze patiënt toe verifiëren? Marij Dinkelman-Smit, uroloog-androloog in het Erasmus MC, schept overzicht in de mate waarin verschillende factoren van invloed (zouden kunnen) zijn op de mannelijke vruchtbaarheid.
Marij Dinkelman-Smit: “Roken, drugsgebruik en overmatige alcoholinname: elke fertiliteitsarts zal het zijn patiënt afraden. Maar er zijn ook factoren waarvan we het negatieve effect op de mannelijke vruchtbaarheid kunnen betwijfelen of waar we geen concreet advies aan weten te koppelen. Want welke voeding kunnen we een man aanraden, en hoe zit het met de elektromagnetische straling van mobiele apparaten?” Dinkelman-Smit zet zowel bekende als minder bekende factoren op een rijtje, en sluit af met gegronde adviezen die je als arts kunt geven wanneer mannen vragen hoe zij hun vruchtbaarheid kunnen bevorderen of waarborgen.
Marihuana
“Gemiddeld duurt de tijd tot een spontane zwangerschap even lang bij een stel waarvan de man geen wiet gebruikt, als bij een stel waarvan de man wél frequent wiet gebruikt. Toch zijn er studies die middels spermatesten aantonen dat het gebruik van marihuana een negatief effect heeft op de zaadcelparameters. Bovendien kan marihuanagebruik de hormoonbalans verstoren, wat de mannelijke vruchtbaarheid negatief beïnvloedt. Wanneer volledig gestopt wordt met het gebruik van marihuana is er vaak vooruitgang te zien in de spermakwaliteit, al is dit geen vast gegeven. Om het effect op de semenparameters te kunnen waarnemen, moet er minimaal een hele cyclus spermatogenese afgewacht worden. Voortplantingscentra doen er goed aan om minimaal drie maanden van tevoren stoppen met (marihuana) roken als voorwaarde te stellen om een behandeling te mogen starten. Informeer bij de patiënt altijd expliciet naar het gebruik van marihuana en de frequentie hiervan, want een kwart tot de helft van de jongvolwassenen gebruikt weleens wiet. Vertel de patiënt over de negatieve invloed op de vruchtbaarheid, en adviseer hem te stoppen met het gebruik van marihuana.”
Recreatief drugsgebruik
“Wanneer een patiënt wordt gevraagd of hij drugs gebruikt, zal zijn antwoord soms ‘nee’ zijn, omdat hij daar veelvuldig drugsgebruik onder verstaat. Vraag dan ook expliciet naar recreatief drugsgebruik, zoals incidenteel xtc op een festival of poppers tijdens het uitgaan. Er is nooit groot wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het effect van incidenteel drugsgebruik op het bevruchtend vermogen van mannen. Er valt dus niet te zeggen of er een causaal verband is, maar wanneer we het cross-sectioneel onderzoeken is er een duidelijke associatie tussen incidenteel drugsgebruik en verminderde mannelijke vruchtbaarheid. Een patiënt wordt dan ook sterk geadviseerd om het drugsgebruik – al is dit maar een aantal keer per jaar – langdurig te staken.”
Anabolen
“Het gebruik van androgene anabolen steroïden is niet uitzonderlijk onder jongvolwassenen. In de fitnesswereld wordt het aangewend om in korte tijd veel spiermassa op te bouwen. Voor veel mannen geeft dit zo’n kick, dat zij de ogen soms sluiten voor de bijwerkingen of deze opheffen door ‘na te kuren’ met clomid, tamoxifen of pregnyl. Het toedienen van testosteron in suprafysiologische waarden zorgt voor negatieve feedback op de hypofyse, waardoor de endogene testosteronproductie afneemt en spermatogenese daalt. Het herstel van de natuurlijke testosteronproductie en spermatogenese kan soms wel een jaar duren, maar de schade die door langdurig anabolengebruik wordt aangericht kan blijvend zijn. Denk hierbij aan azoöspermie, hypogonadisme, cardiomyopathie, seksuele disfunctie en psychische klachten. Het gebruik van anabolen heeft een onschuldig imago onder leken. Vraag de patiënt er dan ook expliciet naar, zeker wanneer je azoöspermie en hypogonadisme met lage of onmeetbare gonadotrofinen vaststelt, want uit zichzelf zullen veel patiënten er waarschijnlijk niet over vertellen.”
Mobiele telefoons
“In 2014 was er veel te doen om een studie [1] waarin werd gesuggereerd dat de elektromagnetische straling van mobiele telefoons negatieve invloed zou hebben op de kwaliteit van zaadcellen. Kunnen we op basis hiervan mannen adviseren om niet meer hun mobiel in hun broekzak te dragen? Nee, daarvoor is het wetenschappelijk bewijs te schaars. Er is maar een handvol studies waarop je je kunt baseren, en die zijn van matige kwaliteit. Er zijn bijvoorbeeld testen gedaan waarbij dieren werden blootgesteld aan elektromagnetische straling, en waarbij de zaadkwaliteit inderdaad verslechterde. De zaadproductie van dieren is echter heel anders dan die van mensen. Je kunt dit dus eigenlijk niet vergelijken. Ook zijn er in verschillende observationele in vivo studies spermatesten vergeleken van mannen die hun mobiel in hun broekzak dragen, en mannen die dit niet doen. Wanneer je hier een meta-analyse op toepast, is er geen effect te zien. Deugdelijk wetenschappelijk bewijs voor een negatieve invloed van elektromagnetische straling op de kwaliteit van zaadcellen is er dus nog niet.”
Ondergoed
“Is het dragen van strak ondergoed slecht voor de kwaliteit van zaadcellen? Naar aanleiding van deze vraag zijn er verschillende onderzoeken gedaan, waarvan de laatste (gepubliceerd in 2018) redelijk wat media-aandacht kreeg. Voor deze studie [2] werd een groep van zeshonderd mannen geïncludeerd die een vruchtbaarheidskliniek hadden bezocht. Er werden bloed- en spermamonsters afgenomen, en de mannen moesten aangeven of zij meestal strak of los ondergoed dragen. Uit de resultaten bleek dat de mannen die los ondergoed dragen een hogere zaadcelconcentratie hadden en een lagere FSH-waarde. Het kan dus zo zijn dat het dragen van los ondergoed beter is voor de zaadcelproductie. Toch kan door de manier van onderzoeken geen direct causaal verband worden aangetoond, omdat de doelgroep niet voldoende gestandaardiseerd was. Patiënten adviseren geen strak ondergoed (meer) te dragen is dan ook niet nodig; het zal bijvoorbeeld hun oligospermie niet verhelpen, of de kans op een zwangerschap vergroten. Het positieve effect van het dragen van los ondergoed op de zaalcelproductie is vooralsnog verwaarloosbaar.”
Antioxidanten
“Hoewel een recente Cochrane review [3] concludeert dat supplementen met antioxidanten de mannelijke vruchtbaarheid kunnen bevorderen, adviseren we bij het Erasmus MC niet actief om deze te gebruiken. Dit doen we omdat we niet kunnen vertellen welke mix van antioxidanten je zou moeten innemen en voor welke duur, omdat er geen onderzoeksresultaten zijn waarop we dat kunnen baseren. Ook is er geen hard bewijs dat het innemen van antioxidanten de kans op een zwangerschap vergroot. Studies hebben aangetoond dat de inname van antioxidanten weliswaar de zaadcelconcentratie bevordert, maar er is slechts een dozijn onderzoeken (van lage kwaliteit) dat ook heeft gekeken naar het effect op de birth rate of de clinical pregnancy rate. Bovendien zijn er aanwijzingen dat antioxidanten via toename van redoxactiviteit een negatief effect kunnen hebben op het bevruchtend vermogen van de zaadcel. Er is nog geen goed essay dat uitsluitsel geeft over deze antioxidant-paradox. Een recente gerandomiseerde studie [4] concludeerde dat suppletie met zink en foliumzuur bij mannen die met hun partner geassisteerde voortplanting ondergingen geen effect had op de semenkwaliteit of de birth rate.”
Voeding
“Observationele studies wijzen uit dat er een verband is tussen de inname van veel rood vlees, bewerkt vlees, cafeïne en alcohol en een verlaagde kans op het tot stand komen van een zwangerschap. Er wordt dan ook aangeraden om de voeding in balans te houden, en je te houden aan het advies van het voedingscentrum. Dat wil zeggen: wissel rood vlees af met kip en vis, eet voldoende groente en fruit, drink bij voorkeur geen alcohol en cafeïne, en drink zo min mogelijk frisdrank. Ook is bewezen dat een handje noten per dag een positief effect kan hebben op de vruchtbaarheid.”
Overgewicht
“Letten op de juiste voeding is extra belangrijk wanneer er bij de patiënt sprake is van obesitas. Mannen met overgewicht hebben meer perifeer vetweefsel en daardoor meer aromatase activiteit, waardoor er een hormonale disbalans kan ontstaan. Daarnaast is obesitas geassocieerd met Obstructief Slaap Apneu Syndroom (OSAS), diabetes en perifere insulineresistentie wat downregulatie van de hypofyse-gonade-as kan geven. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat paternale obesitas de embryo-ontwikkeling negatief beïnvloedt. Ook wordt het geassocieerd met slechtere uitkomsten van vruchtbaarheidsbehandelingen. Het is niet duidelijk of een kort traject van gewichtreductie bij mannen de kans op een gezond kind vergroot. Voor mannen is er geen uitspraak te doen over een BMI-grens waarboven behandeling niet zinvol is. Een vruchtbaarheidstraject is echter wel een uniek moment om mannen met overgewicht te informeren over de negatieve effecten op de gezondheid op lange termijn. Het zou geweldig zijn als vruchtbaarheidscentra in Nederland leefstijladviezen aan mannen met overgewicht zouden geven. Zo kan het contactmoment aangewend worden om de mannelijke gezondheid te bevorderen en seksuele disfunctie en hypogonadisme op te sporen.”
Verwijzingen
[1] Adams, J.A. et al. (2014) Effect of mobile telephones on sperm quality: a systematic review and meta-analysis. Environment International. 70, 106-112.
[2] Mínguez-Alarcón L. et al. (2018) Type of underwear worn and markers of testicular function among men attending a fertility center. Human Reproduction. 33 (9), 1749-1756.
[3] Smits, R.M. et al. (2019) Antioxidants for male subfertility. Cochrane Database of Systematic Reviews. CD007411.
[4] Schisterman E.F. et al. (2020) Effect of Folic Acid and Zinc Supplementation in Men on Semen Quality and Live Birth Among Couples Undergoing Infertility Treatment: A Randomized Clinical Trial. JAMA. 323 (1), 35-48.
Vind je het leuk wat je ziet? Deel met een vriend.