De populariteit van fertiliteitspreservatie neemt toe. Dat zien ook Jesper Smeenk en Nadine Daan in het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ). Hoewel het fenomeen ‘social freezing’ niet in elk ziekenhuis met open armen wordt ontvangen, spelen de specialisten in het Tilburgse ziekenhuis wél in op de trend. Waarom? Jesper en Nadine vertellen over de beweegredenen.
Het veiligstellen van de fertiliteit door weefsel – in dit geval eicellen – in te vriezen voor toekomstig gebruik zonder dat daar een medische indicatie aan ten grondslag ligt, is een thema dat steeds meer bekendheid genereert. In sommige klinieken overstijgt social freezing zelfs de vraag naar behandelingen om medische redenen. Gynaecoloog Jesper herkent die trend ook in zijn kliniek: “Gebeurde het vijf jaar geleden nog incidenteel, tegenwoordig is het bijna wekelijkse praktijk. Dat komt mede door de toenemende aandacht die er in de media aan het onderwerp wordt besteed. Van internet en glossy’s die het taboe doorbreken, tot slogans als ‘freeze your eggs, free your career’ die social freezing promoten. De techniek is breed beschikbaar en breed bekend, en de tijdsgeest verandert.”
Verwende prinsesjes
De veranderende tijdsgeest blijkt ook uit de gemiddelde leeftijd waarop vrouwen van hun eerste kind bevallen. Waren vrouwen in 1970 gemiddeld 24 jaar bij de bevalling van hun eerstgeborene, anno 2020 was die leeftijd opgelopen tot 30, en bij hogeropgeleiden zelfs 33 jaar. Er is volgens Nadine, op moment van schrijven gynaecoloog in opleiding bij het ETZ, dan ook een verband tussen de oplopende leeftijd dat men aan kinderen begint en het opleidingsniveau van vrouwen. Vrouwen zijn tegenwoordig vaker hoger opgeleid, studeren langer en bekleden vaker een managementfunctie. “Maar”, vult ze aan, “we moeten af van het beeld dat vrouwen het invriezen van hun eicellen zien als middel om carrière te kunnen maken, dat ze álles willen.” Het soms heersende beeld van de verwende prinsesjes die denken dat het leven maakbaar is, klopt dus niet? Nadine: “Verreweg de meeste patiënten in onze kliniek doen het omdat ze nu of in de nabije toekomst geen mogelijkheid zien om hun kinderwens na te streven. Zij willen op deze manier ruimte en tijd inbouwen om de wens later alsnog te kunnen verwezenlijken.”
“We moeten af van het beeld dat vrouwen het invriezen van hun eicellen zien als middel om carrière te kunnen maken”
Nadine Daan Gynaecoloog in opleiding in het ETZ
Een verzekering
Dat de kinderwens nog niet vervuld wordt en vrouwen daarom de mogelijkheid van social freezing aangrijpen, kan verschillende oorzaken hebben. Jesper vertelt: “Fertiliteitspreservatie is een manier om alle opties open te houden. Er zijn legio redenen om zwangerschappen een aantal jaar uit te stellen. Ik noem het ook wel gekscherend het afsluiten van een verzekering voor de toekomst, om ergens op terug te kunnen vallen. Door het ontbreken van een partner, of van een partner die aan de kinderwens toe is, besluiten vrouwen tijd te kopen. Maar ook andere sociaaleconomische factoren kunnen een rol spelen, zoals het willen hebben van zekerheid voordat ze aan een kind beginnen. Een vast inkomen, huisvesting en arbeidsparticipatie zijn factoren die meewegen in de timing van het vervullen van een kinderwens. Dan gaat het er niet zozeer om dat het perfecte plaatje met de liefde van hun leven niet klopt, maar wel dat ze een kind graag een stabiele basis geven.”
Een maakbare wereld
Het ETZ was niet het eerste ziekenhuis in Nederland dat social freezing aanbood, maar bleek een vlotte volger. Jesper: “Toen we merkten dat de maatschappelijke behoefte aan fertiliteitspreservatie toenam, hebben we in overleg met de Raad van Bestuur besloten het aan te bieden. De techniek is er en we hebben de capaciteit. Zolang het niet ten koste gaat van de reguliere zorg, zien wij geen reden om het niet te doen.” Daar denkt men in andere klinieken anders over, te oordelen naar de kritieke geluiden die Jesper soms in de branche hoort. “Er zijn artsen die principieel niet achter het inzetten en beschikbaar stellen van middelen voor niet-medische vragen staan, wat ik begrijp. Het preserveren van de fertiliteit schurkt aan tegen het schetsen van een maakbare wereld die maar ten dele te realiseren is. Het is belangrijk dat patiënten zich daarvan bewust blijven. Vruchtbaarheidsbehandelingen kunnen veroudering niet compenseren, al is dat een boodschap die mensen liever niet horen.” Klinieken die de behandeling wél aanbieden zien de vraag enorm toenemen. In de Randstad ontstaan inmiddels wachtlijsten. Dat heeft tot gevolg dat er keuzes gemaakt moeten worden tussen medische en niet-medische behandelingen, waarbij vrouwen die te kampen hebben met bijvoorbeeld familiaire aandoeningen of kankerbestrijding voorrang krijgen. Een invoelbare keuze, aldus Jesper. “In Tilburg worden we nog niet geconfronteerd met die keuze, al zien we dat het steeds drukker wordt. Randstedelingen wijken uit naar onze kliniek en ook vanuit de regio neemt de vraag toe, onder meer door een groeiend aantal vrouwelijke managers bij technische bedrijven in de omgeving. Voorlopig kunnen we die toestroom nog aan en interfereert het niet met onze reguliere zorg.”
” Klinieken die deze behandeling aanbieden zien de vraag enorm toenemen. In de Randstad ontstaan inmiddels wachtlijsten. Dat heeft tot gevolg dat er keuzes gemaakt moeten worden tussen medische en niet-medische behandelingen, waarbij vrouwen die te kampen hebben met bijvoorbeeld familiaire aandoeningen of kankerbestrijding voorrang krijgen“
Jesper Smeenk Gynaecoloog in het ETZ
De Eed van Hippocrates
Naast de druk op de zorg, roept ook de zwaarte van de behandeling principiële bezwaren op bij collega’s in het vak. “Ook ik heb de Eed van Hippocrates afgelegd”, zegt Jesper. “En inderdaad, dan kun je je afvragen of het ethisch is uit te leggen dat je iemand willens en wetens een zware behandeling laat ondergaan, zonder dat het direct voordeel oplevert. Een ivf-behandeling met alle belasting van dien, dat doe je er niet ‘even’ bij.” Nadine beaamt dat: “Dagelijks hormonen spuiten die bijwerkingen kunnen hebben, regelmatig echo’s laten maken, een of meerdere puncties ondergaan; zo’n traject brengt een behoorlijke belasting met zich mee, zeker als je daarbij werk en privé moet combineren.” Waar koppels met een directe kinderwens vaak zonder meer bereid zijn die ongemakken te ondergaan, ligt dat bij preservatie anders. Jesper: “Je ondergaat het traject zonder er direct baat bij te hebben. De potentiële voordelen zullen pas op lange termijn blijken. In feite is het een uitgestelde kans die je misschien nooit gaat benutten. Dat is ook precies de afweging die ik als arts maak, en daarover ben ik heel duidelijk naar patiënten toe. Ik adviseer eerder licht negatief dan neutraal, om genoeg te benadrukken dat de behandeling niet direct voordelen heeft. Als een patiënt dan tóch zegt: ‘ik hoor wat je zegt, maar dit is wat ik nodig heb’, dan is die beslissing aan de patiënt. Ik ben groot voorstander van shared decision making. De arts rijkt aan, de patiënt beslist of de risico’s en financiële gevolgen het waard zijn. Vlak daarbij de psychologische voordelen die preservatie kan hebben voor iemand met een kinderwens overigens niet uit!”
Ervaringsdeskundige
Nadine herkent het vraagstuk niet alleen als fertiliteitsspecialist, maar ook vanuit haar sociale kring én omdat ze de overweging zelf heeft gemaakt. Zij koos ervoor het traject in te gaan, en kan in die hoedanigheid inmiddels als ervaringsdeskundige spreken. Dat helpt haar in de spreekkamer: “Hoewel ik mijn eigen ervaring niet deel met patiënten, helpt het me wel om me in te leven in hun gedachtegang. Ik ken de voor- en tegenargumenten, omdat ik diezelfde afweging zorgvuldig heb gemaakt en ik ook mijn vriendinnen zie worstelen met dit thema, waarbij een aantal uiteindelijk besloot de natuur z’n gang te laten gaan. En, zoals Jesper zei, het traject moet niet onderschat worden. Het kan een pijnlijke ingreep zijn, en ook het financiële plaatje weegt mee, aangezien het niet wordt vergoed door de verzekering.”
Geen oordeel
Heeft iemand eenmaal besloten haar eicellen in te willen vriezen, dan volgt er een screening in het EKZ. De beweegredenen van de patiënt om voor social freezing te kiezen zijn daarbij van ondergeschikt belang. Nadine: “We vellen geen oordeel, maar zorgen er natuurlijk wel voor dat iemand doordrongen is van alle feiten en gevolgen op medisch, financieel en sociaal vlak. Lijkt het erop dat iemand de verkeerde verwachtingen heeft, dan hebben we een extra gesprek, eventueel met een psycholoog uit ons team.” Wordt het traject ooit afgeraden? “Jazeker”, zegt Jesper. “We kijken kritisch naar de kans op een succesvolle zwangerschap op lange termijn. Dan gaat het om leeftijd, de eicelvoorraad, kwaliteit van de eicellen en andere medische factoren. Twijfelgevallen bespreken we in het team, omdat je blikveld kan vertroebelen. Bijvoorbeeld in schrijnende gevallen waarin de partner is overleden in een periode dat de kinderwens aan de orde is.” Hoeveel vrouwen door social freezing hun toekomst ‘verzekeren’ is onbekend. Duidelijk is dat de vraag toeneemt, maar exacte cijfers ontbreken omdat er geen landelijke registratie is. Nadine en Jesper schatten dat rond de 10% van de vrouwen na invriezing van haar eicellen daadwerkelijk gebruikmaakt van het vervolgtraject. Nadine: “Mensen kunnen zich in allerlei stadia bedenken. Dat gebeurt soms al tijdens de wachttijd tussen het eerste consult en de behandeling, bijvoorbeeld omdat ze tóch hun prins op het witte paard zijn tegengekomen!”
Wil je meer weten over ethische en andere overwegingen van fertiliteitspreservatie lees dan dit review artikel van Valentin Nicolae Varlas in International Journal of Environmental Research and Public Health aug;18(15): 8088 uit 2021.
"Despite controversies, planned oocyte cryopreservation appears as a chosen strategy against age-related infertility and may allow women to feel that they are more socially, psychologically, and financially stable before motherhood."
Valentin Nicolae Varlas Department of Obstetrics and Gynaecology, Filantropia Clinical Hospital, Bucharest, Romania
